Siambrau Claddu (3000CC – 2000CC)

Cychwynna’r cyfnod Neolithig yn 4000 CC, oddeutu’r cyfnod pan ddechreuodd cymunedau ffermio a setlo mewn ardaloedd, gan roi heibio ffordd o fyw yr heliwr/gasglwr. Wrth i gymunedau teuluol bychain sefydlogi, tyfodd y boblogaeth hefyd, gan osod pwys ychwanegol ar amaethyddiaeth, creu tiroedd fferm ychwanegol a thrawsffurfio’r tirwedd o’u cwmpas.

O gwmpas y cyfnod hwn yr adeiladwyd  strwythurau Megalithig. Adeiladwyd y beddi siambr gan fwyaf oddeutu 3500 CC ar gyfer claddu meirw’r gymuned, a byddai rhai ar gyfer claddfeydd cyffredinol  gyda thomen bridd neu garnedd gerrig drostynt. Mae’r math hyn o siambrau claddu i’w gweld yn Bryn Celli ddu a Barclodiad y Gawres ym Môn, y siambrau claddu enwocaf yng Nghymru mae’n siŵr.

Mathau o siambrau claddu

Beddau Cyntedd – gyda chyntedd cul wedi ei wneud o gerrig mawr. Mae rhai yn cynnwys llawer o feddau (mae rhai gyda to corbel)

Beddrodau siambr – wedi eu gorchuddio a thomen

Siambr Carnedd – siambr wedi gorchuddio gan gerrig (efallai fod rhai yn feddau cyntedd)

Dolmen (Cromlech) – fel rheol beddrodau siambr yn unig gyda chapfaen (bedd porthol) – (term hynafol am  siambr gladdu)

Tomen Crwn (Crugiau) – pentwr (bryncyn) o bridd yn gorchuddio bedd  – Oes yr Efydd

Siambr Gladdu Hir – tomen hir Neolithig yn gorchuddio llawer o siambrau claddu

Carnedd – twmpath crwn o gerrig wedi gorchuddio bedd

Nid yw carneddi cylchog yn gynwysedig yn y rhestr gan fod yna ormod ohonynt. Mae’r rhain yn cynnwys pentyrrau o gerrig sy’n gorchuddio beddau o Oes yr Efydd Ddiweddarach hyd at Oes yr Haearn. Nid ydynt yn cael ei hystyried gyda’r un parch a’r siambrau claddu meini mawr Neolithig.

Isod ceir rhestr o’r mwyafrif o’r siambrau claddu yn yr ardal

Mae’r rhif O/S wedi ei gynnwys ar pob safle hanesyddol er mwyn ei lleoli trwy ddefnyddio map O/S.

Gwynedd

Carneddi Moel Faban – Mynwent carneddi claddu o’r Oes Efydd – (Mynwent helaeth o garneddau ar ben y grib, tua 300m) – Llanllechid SH634681

Bryn – siambr claddu Neolithig – Felinheli SH515660

Glyn Arthur – carnedd Oes yr Efydd – (ger Dinas Dinorwig ) Llanddeiniolen SH546653

Parc Bach – siambr claddu (olion yn bosibl) – (ger Dolbadarn) Llanberis SH585598

Frondeg / Sling – beddrod siambr Neolithig – Llandygai SH605668

Llety’r Filiast – carnedd siambr – Llandudno SH772829

Allor Moloch / Hendre-Waelod – beddrod siambr Neolithig – Glan Conwy SH792747

Rhiw – beddrod siambr Neolithig – (ger Maen y Bardd) Tal-y-Fan, Rowen SH741719

Maen y Bardd – siambr claddu Neolithig – Tal-y-Fan, Rowen SH740717

Waen Bryn-Gwenith – siambr claddu (efallai yn  dolmen) – (ger) Dolgarrog SH744673

Capel Garmon – beddrod siambr Neolithig – Capel Garmon, Betws-y-Coed SH818543

Maen Pebyll – tomen crwn Oes yr Efydd – Nebo (ger) Capel Garmon  SH843566

Bachwen – beddrod siambr Neolithig – Clynnog SH407494

Penarth – beddrod siambr – Clynnog SH430512

Cromlech Cefnamlwch / Coetan Arthur – beddrod siambr Neolithig (dolmen) – Tudweiliog SH229345

Cilan Uchaf – beddrod siambr Neolithig – (ger Llanengan) Abersoch SH300235

Tan y Muriau /Rhiw – carnedd siambr Neolithig (olion) – (ger Rhiw) Aberdaron SH237287

Bronheulog – carnedd siambr wedi dymchwel (olion) – (ger Rhiw) Aberdaron SH232282

Mynydd Tir y Cwmwd – siambr claddu – (ger) Lanbedrog SH325311

Cromlech Y Ffor – carnedd siambr crwn megalithig (cromlech) – Y Ffor SH399384

Cefn Isaf – beddrod siambr (dolmen) – Rhoslan SH484409

Ystumcegid – beddrod siambr dolmen – (ger) Rhoslan SH498413

Caer Dyni – siambr claddu – Criccieth – SH511383

Cist Cerrig – beddrod siambr – (ger) Porthmadog SH544384

Gwern Einion – beddrod siambr Neolithig (Dolmen) – (ger) Llanfair, Harlech SH587286

Dyffryn Ardudwy – 2 beddrod siambr Neolithig – Dyffryn Ardudwy SH588228

Cors-y-Gedol – beddrod siambr Neolithig – Dyffryn Ardudwy SH603228

Bron y Foel Isaf – beddrod siambr – (ger) Coed Ystumgwern, Dyffryn Ardudwy SH607246

Carneddau Hengwm – beddrod siambr hir Neolithig – (ger) Tal-y-Bont, Dyffryn Ardudwy SH613205

 

Ynys Môn

Tŷ Mawr – beddrod siambr Neolithig / bedd cyntedd – Llanfairpwllgwyngyll SH538721

Bryn Celli Ddu – bedd cyntedd Neolithig & ‘hengor’ (c 2000cc Neolithig ddiweddar) – Llanddaniel Fab SH507701

Bryn yr Hen Bobl – beddrod siambr Neolithig (dolmen) – Llanddaniel Fab SH519690

Plas Newydd – (2) beddrodau siambr Neolithig (dolmen) – Llanddaniel Fab SH519697

Perthiduon – efallai fod capfaen bedd megalithig wedi colli ei cherrig cynnal (dolmen) – Brynsiencyn SH480668

Carn – tomen crwn Neolithig, bedd bryncyn – Brynsiencyn SH488669

Carn – capfaen bedd megalithig wedi colli ei cherrig cynnal (dolmen) -Brynsiencyn SH484666

Bodowyr – bedd cyntedd Neolithig – (ger) Llangaffo SH462681

Graiglas – tomen crwn Oes yr Efydd – Llangristiolus – SH415748

Henblas Cromlech – meini naturiol (posibl) beddau Oes yr Efydd – Llangristiolus SH425719

Din Dryfol – carnedd siambr Neolithig – Aberffraw SH395724

Barclodiad y Gawres – bedd cyntedd Neolithig (c 3000-2500cc) – Llangwyfan SH329707

Tŷ Newydd – siambr claddu Neolithig (dolmen) – Llanfaelog SH344738

Craig-yr-Allor – siambr claddu (posibl) – Bryngwran SH370773

Trefignath – (3) siambrau claddu hir Neolithig (3000-2000cc) – Trearddur SH258805

Siambr Gladdu Trearddur – Beddrod siambr cynhanesyddol (amhosib bod yn sicr o’i gyflwr gwreiddiol)-Trearddur SH259800

Borthwen Beach – Cromlech ffolineb (dolmen) – Rhoscolyn SH271751

Presaddfed – (2) beddrodau siambr Neolithig (dolmen) – Bodedern SH347808

Treiorwerth – pentwr crwn Oes yr Efydd – Bodedern SH354805

Bedd Branwen – carnedd tomen crwn Oes yr Efydd – Llanddeusant – SH361850

Foel Fawr – beddrod siambr wedi dymchwel (posibl) – Llanfechell SH361920

Pen y Morwyd – tomen crwn Oes yr Efydd – Llanfechell SH384912

Pen y Fynwent – tomen crwn Oes yr Efydd – Rhosybol SH434889

Maen Chwyf – beddrod siambr wedi dymchwel (meini naturiol o bosib) – (ger) Llannerchymedd SH432857

Lligwy – beddrod siambr Neolithig (c 2500-2000cc Neolithig Ddiweddar) – (ger) Moelfre SH501860

Pant y Saer – beddrod siambr Neolithig (Cromlech) – Benllech SH509824

Coed y Glyn – beddrod siambr Neolithig – Benllech SH514817

Llanddyfnan – tomen crwn Oes yr Efydd (carnedd) – (ger) Pentraeth SH508784

Hendrefor / Ucheldref – (2) beddrodau siambr Neolithig – Llansadwrn SH551773

Mae rhai ardaloedd ar dir preifat ag efallai y bydd angen caniatâd cyn crwydro.

Mae yna lwybrau cyhoeddus ar gael ac yn arwain i’r rhan fwyaf o lefydd.

Rhaid bob amser gymryd gofal, gan ei fod yn anodd cyrraedd rhai lleoliadau oherwydd y bryniau a’r llethrau, sydd yn arwain i ffwrdd o gyfeiriad y llwybrau.