Siambrau Claddu (3000CC – 2000CC)
Cychwynna’r cyfnod Neolithig yn 4000 CC, oddeutu’r cyfnod pan ddechreuodd cymunedau ffermio a setlo mewn ardaloedd, gan roi heibio ffordd o fyw yr heliwr/gasglwr. Wrth i gymunedau teuluol bychain sefydlogi, tyfodd y boblogaeth hefyd, gan osod pwys ychwanegol ar amaethyddiaeth, creu tiroedd fferm ychwanegol a thrawsffurfio’r tirwedd o’u cwmpas.
O gwmpas y cyfnod hwn yr adeiladwyd strwythurau Megalithig. Adeiladwyd y beddi siambr gan fwyaf oddeutu 3500 CC ar gyfer claddu meirw’r gymuned, a byddai rhai ar gyfer claddfeydd cyffredinol gyda thomen bridd neu garnedd gerrig drostynt. Mae’r math hyn o siambrau claddu i’w gweld yn Bryn Celli ddu a Barclodiad y Gawres ym Môn, y siambrau claddu enwocaf yng Nghymru mae’n siŵr.
Mathau o siambrau claddu
- Beddau Cyntedd – gyda chyntedd cul wedi ei wneud o gerrig mawr. Mae rhai yn cynnwys llawer o feddau (mae rhai gyda to corbel)
- Beddrodau siambr – wedi eu gorchuddio a thomen
- Siambr Carnedd – siambr wedi gorchuddio gan gerrig (efallai fod rhai yn feddau cyntedd)
- Dolmen (Cromlech) – fel rheol beddrodau siambr yn unig gyda chapfaen (bedd porthol) – (term hynafol am siambr gladdu)
- Tomen Crwn (Crugiau) – pentwr (bryncyn) o bridd yn gorchuddio bedd – Oes yr Efydd
- Siambr Gladdu Hir – tomen hir Neolithig yn gorchuddio llawer o siambrau claddu
- Carnedd – twmpath crwn o gerrig wedi gorchuddio bedd
Nid yw carneddi cylchog yn gynwysedig yn y rhestr gan fod yna ormod ohonynt. Mae’r rhain yn cynnwys pentyrrau o gerrig sy’n gorchuddio beddau o Oes yr Efydd Ddiweddarach hyd at Oes yr Haearn. Nid ydynt yn cael ei hystyried gyda’r un parch a’r siambrau claddu meini mawr Neolithig.
Isod ceir rhestr o’r mwyafrif o’r siambrau claddu yn yr ardal
Mae’r rhif O/S wedi ei gynnwys ar pob safle hanesyddol er mwyn ei lleoli trwy ddefnyddio map O/S.
Gwynedd
- Bryn – siambr claddu Neolithig – Felinheli SH515660
- Glyn Arthur – carnedd Oes yr Efydd – (ger Dinas Dinorwig ) Llanddeiniolen SH546653
- Parc Bach – siambr claddu (olion yn bosibl) – (ger Dolbadarn) Llanberis SH585598
- Frondeg / Sling – beddrod siambr Neolithig – Llandygai SH605668
- Llety’r Filiast – carnedd siambr – Llandudno SH772829
- Allor Moloch / Hendre-Waelod – beddrod siambr Neolithig – Glan Conwy SH792747
- Rhiw – beddrod siambr Neolithig – (ger Maen y Bardd) Tal-y-Fan, Rowen SH741719
- Maen y Bardd – siambr claddu Neolithig – Tal-y-Fan, Rowen SH740717
- Waen Bryn-Gwenith – siambr claddu (efallai yn dolmen) – (ger) Dolgarrog SH744673
- Capel Garmon – beddrod siambr Neolithig – Capel Garmon, Betws-y-Coed SH818543
- Maen Pebyll – tomen crwn Oes yr Efydd – Nebo (ger) Capel Garmon SH843566
- Bachwen – beddrod siambr Neolithig – Clynnog SH407494
- Penarth – beddrod siambr – Clynnog SH430512
- Cromlech Cefnamlwch / Coetan Arthur – beddrod siambr Neolithig (dolmen) – Tudweiliog SH229345
- Cilan Uchaf – beddrod siambr Neolithig – (ger Llanengan) Abersoch SH300235
- Tan y Muriau /Rhiw – carnedd siambr Neolithig (olion) – (ger Rhiw) Aberdaron SH237287
- Bronheulog – carnedd siambr wedi dymchwel (olion) – (ger Rhiw) Aberdaron SH232282
- Mynydd Tir y Cwmwd – siambr claddu – (ger) Lanbedrog SH325311
- Cromlech Y Ffor – carnedd siambr crwn megalithig (cromlech) – Y Ffor SH399384
- Cefn Isaf – beddrod siambr (dolmen) – Rhoslan SH484409
- Ystumcegid – beddrod siambr dolmen – (ger) Rhoslan SH498413
- Caer Dyni – siambr claddu – Criccieth – SH511383
- Cist Cerrig – beddrod siambr – (ger) Porthmadog SH544384
- Gwern Einion – beddrod siambr Neolithig (Dolmen) – (ger) Llanfair, Harlech SH587286
- Dyffryn Ardudwy – 2 beddrod siambr Neolithig – Dyffryn Ardudwy SH588228
- Cors-y-Gedol – beddrod siambr Neolithig – Dyffryn Ardudwy SH603228
- Bron y Foel Isaf – beddrod siambr – (ger) Coed Ystumgwern, Dyffryn Ardudwy SH607246
- Carneddau Hengwm – beddrod siambr hir Neolithig – (ger) Tal-y-Bont, Dyffryn Ardudwy SH613205
Ynys Môn
- Tŷ Mawr – beddrod siambr Neolithig / bedd cyntedd – Llanfairpwllgwyngyll SH538721
- Bryn Celli Ddu – bedd cyntedd Neolithig & ‘hengor’ (c 2000cc Neolithig ddiweddar) – Llanddaniel Fab SH507701
- Bryn yr Hen Bobl – beddrod siambr Neolithig (dolmen) – Llanddaniel Fab SH519690
- Plas Newydd – (2) beddrodau siambr Neolithig (dolmen) – Llanddaniel Fab SH519697
- Perthiduon – efallai fod capfaen bedd megalithig wedi colli ei cherrig cynnal (dolmen) – Brynsiencyn SH480668
- Carn – tomen crwn Neolithig, bedd bryncyn – Brynsiencyn SH488669
- Carn – capfaen bedd megalithig wedi colli ei cherrig cynnal (dolmen) -Brynsiencyn SH484666
- Bodowyr – bedd cyntedd Neolithig – (ger) Llangaffo SH462681
- Graiglas – tomen crwn Oes yr Efydd – Llangristiolus – SH415748
- Henblas Cromlech – meini naturiol (posibl) beddau Oes yr Efydd – Llangristiolus SH425719
- Din Dryfol – carnedd siambr Neolithig – Aberffraw SH395724
- Barclodiad y Gawres – bedd cyntedd Neolithig (c 3000-2500cc) – Llangwyfan SH329707
- Tŷ Newydd – siambr claddu Neolithig (dolmen) – Llanfaelog SH344738
- Craig-yr-Allor – siambr claddu (posibl) – Bryngwran SH370773
- Trefignath – (3) siambrau claddu hir Neolithig (3000-2000cc) – Trearddur SH258805
- Borthwen Beach – Cromlech ffolineb (dolmen) – Rhoscolyn SH271751
- Presaddfed – (2) beddrodau siambr Neolithig (dolmen) – Bodedern SH347808
- Treiorwerth – pentwr crwn Oes yr Efydd – Bodedern SH354805
- Bedd Branwen – carnedd tomen crwn Oes yr Efydd – Llanddeusant – SH361850
- Foel Fawr – beddrod siambr wedi dymchwel (posibl) – Llanfechell SH361920
- Pen y Morwyd – tomen crwn Oes yr Efydd – Llanfechell SH384912
- Pen y Fynwent – tomen crwn Oes yr Efydd – Rhosybol SH434889
- Maen Chwyf – beddrod siambr wedi dymchwel (meini naturiol o bosib) – (ger) Llannerchymedd SH432857
- Lligwy – beddrod siambr Neolithig (c 2500-2000cc Neolithig Ddiweddar) – (ger) Moelfre SH501860
- Pant y Saer – beddrod siambr Neolithig (Cromlech) – Benllech SH509824
- Coed y Glyn – beddrod siambr Neolithig – Benllech SH514817
- Llanddyfnan – tomen crwn Oes yr Efydd (carnedd) – (ger) Pentraeth SH508784
- Hendrefor / Ucheldref – (2) beddrodau siambr Neolithig – Llansadwrn SH551773
