Siambrau Claddu (3000CC – 2000CC)
Cychwynna’r cyfnod Neolithig yn 4000 CC, oddeutu’r cyfnod pan ddechreuodd cymunedau ffermio a setlo mewn ardaloedd, gan roi heibio ffordd o fyw yr heliwr/gasglwr. Wrth i gymunedau teuluol bychain sefydlogi, tyfodd y boblogaeth hefyd, gan osod pwys ychwanegol ar amaethyddiaeth, creu tiroedd fferm ychwanegol a thrawsffurfio’r tirwedd o’u cwmpas.
O gwmpas y cyfnod hwn yr adeiladwyd strwythurau Megalithig. Adeiladwyd y beddi siambr gan fwyaf oddeutu 3500 CC ar gyfer claddu meirw’r gymuned, a byddai rhai ar gyfer claddfeydd cyffredinol gyda thomen bridd neu garnedd gerrig drostynt. Mae’r math hyn o siambrau claddu i’w gweld yn Bryn Celli ddu a Barclodiad y Gawres ym Môn, y siambrau claddu enwocaf yng Nghymru mae’n siŵr.
Mathau o siambrau claddu
Beddau Cyntedd – gyda chyntedd cul wedi ei wneud o gerrig mawr. Mae rhai yn cynnwys llawer o feddau (mae rhai gyda to corbel)
Beddrodau siambr – wedi eu gorchuddio a thomen
Siambr Carnedd – siambr wedi gorchuddio gan gerrig (efallai fod rhai yn feddau cyntedd)
Dolmen (Cromlech) – fel rheol beddrodau siambr yn unig gyda chapfaen (bedd porthol) – (term hynafol am siambr gladdu)
Tomen Crwn (Crugiau) – pentwr (bryncyn) o bridd yn gorchuddio bedd – Oes yr Efydd
Siambr Gladdu Hir – tomen hir Neolithig yn gorchuddio llawer o siambrau claddu
Carnedd – twmpath crwn o gerrig wedi gorchuddio bedd
Nid yw carneddi cylchog yn gynwysedig yn y rhestr gan fod yna ormod ohonynt. Mae’r rhain yn cynnwys pentyrrau o gerrig sy’n gorchuddio beddau o Oes yr Efydd Ddiweddarach hyd at Oes yr Haearn. Nid ydynt yn cael ei hystyried gyda’r un parch a’r siambrau claddu meini mawr Neolithig.
Isod ceir rhestr o’r mwyafrif o’r siambrau claddu yn yr ardal
Mae’r rhif O/S wedi ei gynnwys ar pob safle hanesyddol er mwyn ei lleoli trwy ddefnyddio map O/S.
Gwynedd
Bryn – siambr claddu Neolithig – Felinheli SH515660
Glyn Arthur – carnedd Oes yr Efydd – (ger Dinas Dinorwig ) Llanddeiniolen SH546653
Parc Bach – siambr claddu (olion yn bosibl) – (ger Dolbadarn) Llanberis SH585598
Frondeg / Sling – beddrod siambr Neolithig – Llandygai SH605668
Llety’r Filiast – carnedd siambr – Llandudno SH772829
Allor Moloch / Hendre-Waelod – beddrod siambr Neolithig – Glan Conwy SH792747
Rhiw – beddrod siambr Neolithig – (ger Maen y Bardd) Tal-y-Fan, Rowen SH741719
Maen y Bardd – siambr claddu Neolithig – Tal-y-Fan, Rowen SH740717
Waen Bryn-Gwenith – siambr claddu (efallai yn dolmen) – (ger) Dolgarrog SH744673
Capel Garmon – beddrod siambr Neolithig – Capel Garmon, Betws-y-Coed SH818543
Maen Pebyll – tomen crwn Oes yr Efydd – Nebo (ger) Capel Garmon SH843566
Bachwen – beddrod siambr Neolithig – Clynnog SH407494
Penarth – beddrod siambr – Clynnog SH430512
Cromlech Cefnamlwch / Coetan Arthur – beddrod siambr Neolithig (dolmen) – Tudweiliog SH229345
Cilan Uchaf – beddrod siambr Neolithig – (ger Llanengan) Abersoch SH300235
Tan y Muriau /Rhiw – carnedd siambr Neolithig (olion) – (ger Rhiw) Aberdaron SH237287
Bronheulog – carnedd siambr wedi dymchwel (olion) – (ger Rhiw) Aberdaron SH232282
Mynydd Tir y Cwmwd – siambr claddu – (ger) Lanbedrog SH325311
Cromlech Y Ffor – carnedd siambr crwn megalithig (cromlech) – Y Ffor SH399384
Cefn Isaf – beddrod siambr (dolmen) – Rhoslan SH484409
Ystumcegid – beddrod siambr dolmen – (ger) Rhoslan SH498413
Caer Dyni – siambr claddu – Criccieth – SH511383
Cist Cerrig – beddrod siambr – (ger) Porthmadog SH544384
Gwern Einion – beddrod siambr Neolithig (Dolmen) – (ger) Llanfair, Harlech SH587286
Dyffryn Ardudwy – 2 beddrod siambr Neolithig – Dyffryn Ardudwy SH588228
Cors-y-Gedol – beddrod siambr Neolithig – Dyffryn Ardudwy SH603228
Bron y Foel Isaf – beddrod siambr – (ger) Coed Ystumgwern, Dyffryn Ardudwy SH607246
Carneddau Hengwm – beddrod siambr hir Neolithig – (ger) Tal-y-Bont, Dyffryn Ardudwy SH613205
Ynys Môn
Tŷ Mawr – beddrod siambr Neolithig / bedd cyntedd – Llanfairpwllgwyngyll SH538721
Bryn Celli Ddu – bedd cyntedd Neolithig & ‘hengor’ (c 2000cc Neolithig ddiweddar) – Llanddaniel Fab SH507701
Bryn yr Hen Bobl – beddrod siambr Neolithig (dolmen) – Llanddaniel Fab SH519690
Plas Newydd – (2) beddrodau siambr Neolithig (dolmen) – Llanddaniel Fab SH519697
Perthiduon – efallai fod capfaen bedd megalithig wedi colli ei cherrig cynnal (dolmen) – Brynsiencyn SH480668
Carn – tomen crwn Neolithig, bedd bryncyn – Brynsiencyn SH488669
Carn – capfaen bedd megalithig wedi colli ei cherrig cynnal (dolmen) -Brynsiencyn SH484666
Bodowyr – bedd cyntedd Neolithig – (ger) Llangaffo SH462681
Graiglas – tomen crwn Oes yr Efydd – Llangristiolus – SH415748
Henblas Cromlech – meini naturiol (posibl) beddau Oes yr Efydd – Llangristiolus SH425719
Din Dryfol – carnedd siambr Neolithig – Aberffraw SH395724
Barclodiad y Gawres – bedd cyntedd Neolithig (c 3000-2500cc) – Llangwyfan SH329707
Tŷ Newydd – siambr claddu Neolithig (dolmen) – Llanfaelog SH344738
Craig-yr-Allor – siambr claddu (posibl) – Bryngwran SH370773
Trefignath – (3) siambrau claddu hir Neolithig (3000-2000cc) – Trearddur SH258805
Borthwen Beach – Cromlech ffolineb (dolmen) – Rhoscolyn SH271751
Presaddfed – (2) beddrodau siambr Neolithig (dolmen) – Bodedern SH347808
Treiorwerth – pentwr crwn Oes yr Efydd – Bodedern SH354805
Bedd Branwen – carnedd tomen crwn Oes yr Efydd – Llanddeusant – SH361850
Foel Fawr – beddrod siambr wedi dymchwel (posibl) – Llanfechell SH361920
Pen y Morwyd – tomen crwn Oes yr Efydd – Llanfechell SH384912
Pen y Fynwent – tomen crwn Oes yr Efydd – Rhosybol SH434889
Maen Chwyf – beddrod siambr wedi dymchwel (meini naturiol o bosib) – (ger) Llannerchymedd SH432857
Lligwy – beddrod siambr Neolithig (c 2500-2000cc Neolithig Ddiweddar) – (ger) Moelfre SH501860
Pant y Saer – beddrod siambr Neolithig (Cromlech) – Benllech SH509824
Coed y Glyn – beddrod siambr Neolithig – Benllech SH514817
Llanddyfnan – tomen crwn Oes yr Efydd (carnedd) – (ger) Pentraeth SH508784
Hendrefor / Ucheldref – (2) beddrodau siambr Neolithig – Llansadwrn SH551773
