English ardal@ardal-wales.co.uk

Cylchoedd Cerrig

Cylchoedd Cerrig a Hengorau

Cylch y Derwyddon

Dechreuwyd gosod y cylchoedd cerrig rhywbryd rhwng yr Oes Neolithig ddiweddar a’r Oes Efydd gynnar. Ar ôl 2500 CC daeth y cylchoedd hyn yn fwy poblogaidd ym Mhrydain, gyda llawer o’r cerrig wedi eu codi o fewn “ hengor” a fodolai yn barod. Bu’n anodd dyddio’r cofadeiladau hyn yn gywir gan nad oedd unrhyw arteffactau archeolegol eraill yn gysylltiedig â nhw.

Mae Cylch y Derwyddon uwchben Penmaenmawr yn un o lawer o’r cylchoedd cerrig sydd wedi eu gwasgaru yn ardal Tan y Fan. Hwn yw’r esiampl gorau a mwyaf adnabyddus yn y rhan yma o Gogledd Cymru. Er fod yn cael ei alw yn ‘Cylch y Derwyddon’, nid oes unrhyw gysylltiad perthnasol i’r derwyddon hynafol, gan fod y clych cerrig yn hynach o dros filoedd o fynyddoedd.

Isod ceir rhestr o’r mwyafrif o’r cylchoedd cerrig a safleoedd sanctaidd yn yr ardal

Mae’r rhif O/S wedi ei gynnwys ar pob safle hanesyddol er mwyn ei lleoli trwy ddefnyddio map O/S.
carnedd gylchog Moel Faban (o'r awyr)

carnedd gylchog Moel Faban (o’r awyr)

carnedd cylchog A - Moal Faban

carnedd cylchog A – Moal Faban  

Moel Faban – Carneddau cylchog o’r Oes Efydd – Llanllechid SH637681

Carnedd cylchog A – slabiau unionsyth gyda chlawdd amgylchynol mawr o bridd a cherrig / Carnedd B –  carnedd gladdu wedi’i gorchuddio â cherrig (posibl)

(Nid oes unrhyw gysylltiad gweladwy rhwng y cylchoedd hyn ac maent yn aml yn cael eu drysu â chytiau crwn posibl)

Tre’r Dryw Bach – cylch cysegredig (wedi ei dinistrio, efallai yn olion ffos hirgrwn) – Brynsiencyn, Anglesey SH464671

Castell Bryngwyn (clawdd pridd) – hengor Neolithig diweddarach / amddiffynfa gaeedig (Neolithig 2500-2000BC hyd at cyfnod y Rhufeiniaid) – Llanidan, Ynys Mon SH465670

Bryngwyn – (2) meini hirion (olion cylch gerrig) – Brynsiencyn SH462669

Llandygai – defodau cofgolofn Neolithig a dwy hengor (wedi ei dinistrio gan stad ddiwydiannol) – Llandygai SH594710

Carnedd Hafodlas (ger Carreg Lefain) – carnedd gylchog Oes yr Efydd – Cefn Du, Llanrug SH541617

Cylch Llyn Cwmffynnon – cylch gerrig – Dyffryn Mymbyr, ger Pen y Pass SH650564

Cors y Carneddau, Cefn Coch – cylch gerrig (9 cerrig) – Penmaenmawr SH718746

Castell Bryngwyn - hengor hynafol

Castell Bryngwyn – hengor hynafol

Cylch y Derwyddon

Cylch y Derwyddon

Cofgolofn 280cylch 275cerrig y pryfaid

Hafodty – cylch gerrig Oes yr Efydd

Cylch y Derwyddon ‘Druid’s Circle’ – cylch gerrig a meini hirion Oes yr Efydd cynharaf – Penmaenmawr SH723746

Cofgolofn 280 – cylch gerrig carnedd gylchog Megalithig – Penmaenmawr SH722746

Cylch 278 – carnedd gylchog Oes yr Efydd (ger Cylch y Derwyddon) – Penmaenmawr SH721746

Cylch 275 “Derwydd Bach” – cylch gerrig Oes yr Efydd diweddarach (5 cerrig) – Penmaenmawr SH725747

Cylch Ffarm Goch (Bryn Derwydd) – cylch gerrig – Penmaenmawr SH732751

Hafodty – cylch gerrig Oes yr Efydd – (ger Henryd) Conwy SH747753

Cerrig Pryfaid – cylch gerrig Oes yr Efydd (10 cerrig) – (ger) Rowen SH724713

Hwyfa’r Ceirw – rhes gerrig aliniad (efallai yn llwybr hynafol) – Llandudno SH765840

(Rhodfa 90m o hyd o ddwy linell gyfochrog o gerrig yn arwain at bant serth yn arwain i lawr y clogwyn)

Hwyfa'r Ceirw, Y Gogarth

Hwyfa’r Ceirw, Y Gogarth 

Carnedd Llyn Eiddew – carnedd gylchog Oes yr Efydd – (ger) Talsarnau, Harlech SH646349

Bryn Cader Faner – carnedd cylch cerrig trawiadol Oes yr Efydd, gyda 18 o meini hirion – (ger) Talsarnau, Harlech SH647352

Moel Ty Uchaf – cylch cerrig Oes yr Efydd – (43 cerrig cerb) – Llandrillo, Sir Dinbych SJ056371

Tyfos Uchaf – siambr gladdu hir Oes yr Efydd (carnedd cylchog) – Llandrillo, Sir Dinbych SJ028387

Brenig 44 Cylch Cerrig – siambr gladdu hir Oes yr Efydd (carnedd cylchog) – Llyn Brenig, Sir Dinbych SH983572

Brenig 51 – carnedd blatfform – Carnedd Gladdu Oes yr Efydd / siambr gladdu hir – Llyn Brenig, Sir Dinbych SH989566

Bryn Cader Faner Bryn Cader Faner

cylch cerrig Moel Ty Uchaf

cylch cerrig Moel Ty Uchaf

Tyfos Uchaf (carnedd cylchog)

Tyfos Uchaf (carnedd cylchog)

cylch Brenig 44

cylch Brenig 44

Brenig 51 (carnedd blatfform)

Brenig 51 (carnedd blatfform)

Mae rhai ardaloedd ar dir preifat ag efallai y bydd angen caniatâd cyn crwydro.
Mae yna lwybrau cyhoeddus ar gael ac yn arwain i’r rhan fwyaf o lefydd.
Rhaid bob amser gymryd gofal, gan ei fod yn anodd cyrraedd rhai lleoliadau oherwydd y bryniau a’r llethrau, sydd yn arwain i ffwrdd o gyfeiriad y llwybrau.