Anheddau Tai Crynion

Erbyn 2500 CC ‘roedd ffermwyr wedi dechrau symud tua’r ardaloedd mynyddig i sefydlogi a ffermio. Dengys tystiolaeth archeolegol bod cytiau crwn yn cael eu anheddu o ganol Oes yr Efydd drwodd i oes aur y cytiau cerrig yn ystod Oes yr Efydd ddiweddar, a bod adeiladau cerrig yn cael eu anheddu o’r Oes yr Haearn hyd y 5ed ganrif OC.

Roedd rhan fwyaf o tai crynion wedi ei casglu mewn clwstwr, gyda rhai o fewn anhedda gaeedig, ag eraill wedi eu gwasgaru mewn clwstwr ar fryniau.

Adeiladau ar ffurf cylch oedd tai crynion, wedi eu codi fel arfer gyda waliau cerrig, neu byst coed gyda phaneli o blethwaith a chlai, gyda thô gwellt pigfain.‘ Roedd y plethwaith wedi ei wneud o baneli o ffyn wedi eu plethu a’ u plastro â chlai a gwellt.

Gwneid y to gwellt fel arfer o frwyn , ac ‘roedd yn eithaf trwchus. Er nad oedd ganddynt simnai, treiddiai’r mwg o’r aelwyd drwy’r tô heb achosi tân. Cynhelid y tô gwellt gyda ffrâm o ddistiau pren hir mewn cylch o saith ochor, gyda thrawstiau.

Dangosodd arbrofion archeolegol nad oeddent yn defnyddio simneiau mewn cutiau crwn.

Y rhain yw rhai o’r pentrefi, yn dyddio o’r Oes Efydd ddiweddar hyd Oes yr Haearn a thrwodd i’r cyfnod Rhufeinig, pan sefydlogodd poblogaeth Ynysoedd Prydain gan ddod yn ddinasyddion yn y Brydain Rufeinig.

Isod ceir rhestr o’r mwyafrif o’r tai crynion ac anheddau hynafol yn ardal hen Sir Gaernarfon ac Ynys Môn yn unig

Mae’r rhif O/S wedi ei gynnwys ar pob safle hanesyddol er mwyn ei lleoli trwy ddefnyddio map O/S.

Mae’r lluniau uchod yn dangos sut y buasai tai crynion yn edrych

Llanfairfechan / Abergwyngregyn

Carreg Fawr (A) – anhedda clwstwr cytiau caeedig Oes yr Haearn / y Brydain Rufeinig – Llanfairfechan SH68527364

Carreg Fawr (B) – anhedda cytiau crynion caeedig y Brydain Rufeinig – Llanfairfechan SH68547311

Carreg Fawr (C) – anhedda clwstwr cytiau caeedig Brydain Rufeinig – Llanfairfechan SH68457335

Cae’r Haidd (ger adeilad) – tyddyn cytiau crynion – ger Carreg Fawr, Llanfairfechan SH68267340

Gog. Coed y Rhiwiau (ger Cae’r Haidd) – anhedda cytiau crynion Oes yr Haearn / y Brydain Rufeinig – Llanfairfechan SH68067334

Gog. Coed y Rhiwiau (ger Cae’r Haidd) – anhedda gwledig anghyfannedd Canoloeol – Llanfairfechan SH68067317

Coed y Rhiwiau, (ger Cae’r Haidd) – cytiau crynion a platfform hirsgwar (system gaeau) – Llanfairfechan SH68067307

Bod Silin – clwstwr cytiau caeedig Oes yr Efydd (gyda systemau caeau) – Abergwyngregyn SH677722

Foel Dduarth (Gogledd) – clwstwr cytiau Oes yr Efydd diweddarach – Abergwyngregyn SH682719

Foel Dduarth – cylch caeedig Oes yr Efydd diweddarach – (gyda strwythur fodern o fewn y cylch) Abergwyngregyn SH680717

Foel Dduarth (Gorllewin) – anhedda gaeedig y Brydain Rufeinig – Abergwyngregyn SH677716

Wern y Pandy – cytiau crynion gyda system gaeau (aml gyfnod) – Abergwyngregyn SH675718

Hafod y Celyn – clwstwr cytiau Oes yr Efydd ddiweddarach hyd at Canoloesol – Abergwyngregyn SH674714

De Afon Anafon – 2 cytiau crynion y Brydain Rufeinig – (ger Foel Dduarth) Abergwyngregyn SH678710

Dyffryn Anafon – cytiau crynion y Brydain Rufeinig – Abergwyngregyn SH684711

Afon Anafon (gogledd) – cytiau crynion – Abergwyngregyn – SH692709

Afon Goch – clwstwr cytiau caeedig Oes yr Haearn – (bryniau ger Rhaeadr Aber) Abergwyngregyn SH67106961 (disgwyl delwedd)

Rhaiadr Bach (A) – anheddau cytiau crynion Oes yr Haearn – (bryniau ger Rhaeadr Aber) Abergwyngregyn SH66746967 (disgwyl delwedd)

Rhaiadr Bach (B) – anhedda (wedi ei ddefnyddio fel corlan) – (bryniau ger Rhaeadr Aber) Abergwyngregyn SH66496941 (disgwyl delwedd)

Afon Rhaiadr Fawr – Cwt Crwn (A) – cwt crwn Oes yr Haearn (wedi ei cloddio) a chwt hir gerllaw (i’r De o Cwt Crwn A) – (ger) Rhaeadr Abergwyngregyn SH667703

Afon Rhaiadr Fawr – Clwstwr Cytiau Oes yr Haearn (gyferbyn a Cwt Crwn A) – (ger) Rhaeadr Abergwyngregyn SH667703

Afon Rhaiadr Fawr – Cwt Crwn B – dwyrain Afon Rhaeadr Fawr – Abergwyngregyn SH667705

Afon Rhaiadr Fawr – Cwt Crwn C – dwyrain Afon Rhaiadr Fawr (yn y coed) – Abergwyngregyn SH665709

Afon Rhaiadr Fawr – Cwt Crwn D – dwyrain Afon Rhaeadr Fawr (ger llwybyr) – Abergwyngregyn SH664713

Cae’r Mynydd – clwstwr cytiau y Brydain Rufeinig – Abergwyngregyn SH657713

Ffridd Ddu (A) – anhedda gaeedig y Brydain Rufeinig – Abergwyngregyn SH654718

Ffridd Ddu (B) – clwstwr cytiau Oes yr Haearn (aml gyfnod) – Abergwyngregyn SH651713

Crymlyn Oaks (A) – clwstwr cytiau caeedig Oes yr Haearn / y Brydain Rufeinig – Abergwyngregyn SH643714

Crymlyn Oaks (B) – cytiau crynion a tyddyn caeedig gyda systemau gaeau (ger llwybyr) – Abergwyngregyn SH648717

Dyffryn Ogwen a Llanllechid

Nant Heilyn – efallai yn cwt grwn o’r Oes yr Efydd – (ger Crymlyn) Llanllechid SH642706

Coed Bronydd Isaf – cytiau crynion caeedig cynhanesyddol – (ger Crymlyn) Llanllechid SH63187066

Coed Uchaf – clwstwr cytiau caeedig Oes yr Haearn (3 cytiau) gyda systemau gaeau – Llanllechid SH616684

Coed Corbri – anheddau cytiau crynion Oes yr Efydd diweddarach – Llanllechid SH61626874

Rhiw Goch – anhedda fychan gaeedig Oes yr Haearn / Canoloesol cynnar – Llanllechid SH617693

Cwm Ffrydlas – cytiau crynion caeedig a anheddau – Llanllechid SH643684

Pant y Lladron – olion cytiau cynhanesyddol – Llanlechid SH642692

Twll Pant Hiriol – cwt crwn Oes yr Haearn – Llanlechid SH64176882

ger Twll Pant Hiriol – olion cytiau a caeau Oes yr Haearn – Llanlechid SH63956888

Dwyrain i Bryn Hall (ger y llyn) – cytiau crynion caeedig a anheddau – Llanlechid SH639692

Anheddau Wledig Hynafol – olion anheddau Brydain Rufeinig – Llanlechid SH63646907

Llefn (ar ochrau Gorllewin) – cwt hir caeedig cynhanesyddol – Llanlechid SH636687

Tan y Bwlch – cytaiau caeedig Oes yr Haearn – Rachub SH63096838

Ty’n Ffridd – anheddau cytiau caeedig Oes yr Efydd diweddarach – Rachub SH62956815

Moel Faban – clwstwr cytiau caeedig Oes yr Haearn (gyda anhedda gerllaw) – Llanllechid SH630678

Caeau Corbri, Dwyrain Llanllechid – dros 8 o clwstwr cytiau caeedig ac anheddau Oes yr Haearn – Llanllechid SH627688

anheddau caeedig 262, Caeau Corbri Llanllechid (o’r awyr)

(mae’r anheddau uwchod yn caeau Dwyrain Llanllechid)

Gallt y Mawn – clwstwr cytiau Oes yr Haearn – Gerlan, Bethesda SH643675

Parc – cytiau crynion Oes yr Haearn – Gerlan, Bethesda SH638668

Tan y Garth – anheddau caeedig Oes yr Haearn – Gerlan, Bethesda SH637665

anheddau caeedig - Tan y Garth

Cwm Caseg (Afon Caseg) – anheddau Oes yr Haearn a’r oesoedd cynharach gyda systemau gaeau – Cwm Caseg, Dyffryn Ogwen SH657669

Cwm Caseg – clwstwr cytiau crynion ac anheddau Oes yr Haearn / Brydain Rufeinig – Bethesda SH66836711 (disgwyl delwedd)

Cwm Pen Llafar – 2 anheddau cytiau crynion Oes yr Haearn ( gyda anheddfa gerllaw) – Bethesda SH65986504 / SH65466534 (disgwyl delwedd)

Mynydd Du – cytiau crynion caeedig Oes yr Haearn (gyda anheddfa gerllaw) – Bethesda SH65076509 (disgwyl delwedd)

Ty’n y Maes – cytiau crynion Oes yr Haearn – ar llethrau Nant Ffrancon, Dyffryn Ogwen SH63976445 (disgwyl delwedd)

Parc y Gelli – anhedda cytiau crynion Oes yr Haearn / Oes y Rufeinig – Tregarth SH601684

Cororion Rough – anheddau caeedig fach Rhufeinig – Felin Hen, Tregarth SH594685

Ty’n y Caeau – clwstwr cytiau Oes yr Haearn gyda cytiau crynion gerllaw o bosib – Ty’n y Caeau, Tregarth SH592674

Moelyci – anheddau cytiau crynion Oes yr Haearn / Brydain Rufeinig – Moelyci, Tregarth SH596678

Bryn Cegin – anheddau Oes yr Haearn cynnar (olion, yn stad ddiwydiannol) – Llandygai SH595710

Llanddeiniolen

Fodol Ganol – anheddau clwstwr cytiau caeedig Oes yr Haearn – Pentir SH55046854

Gors y Brithdir – clwstwr cytiau caeedig Oes yr Haearn / Canoloesol (olion) – Pentir SH55506888

Gerlan – anheddau cytiau crynion Oes yr Haearn – (ger Pentir) Rhiwlas SH588669

Ty’n Llidiard – cytiau crynion y Brydain Rufeinig – Moel y Ci, Rhiwlas SH5869661

Cefn y Braich – anheddau cytiau caeedig y Brydain Rufeinig – Rhiwlas SH57456556

Moel Rhiwen (copa) – cytiau crynion Oes yr Haearn – Moel Rhiwen, Rhiwlas SH57986446

Moel Rhiwen – anheddau wledig hynafol gyda chytiau hir – llethrau Moel Rhiwen, Rhiwlas SH580649

Anheddau Bronydd – clwstwr cytiau caeedig Oes yr Efydd diweddarach / Oes yr Haearn / y Brydain Rufeinig – Rhiwlas SH577650

Bronydd – anheddau gyda systemau gaeau Oes yr Efydd diweddarach / Oes yr Haearn / Brydain Rufeinig – Rhiwlas SH577650

Cae’r Mynydd (De-Gor. Bronydd) – cylch caeedig – Rhiwlas SH575650

Cae’r Mynydd (Gog-Dwy) – cytiau crynion caeedig – Rhiwlas SH575649

Cae’r Mynydd – cytiau crynion y Brydain Rufeinig – (ger Buarth Beran) Rhiwlas SH573647

Buarth Beran – cytiau crynion Oes yr Haearn – (ger) Rhiwlas SH56996477

Coed y Castell – anheddau cytiau caeedig y Brydain Rufeinig – Rhiwlas SH568652

Cae Cerrig / Blaen y Cae Uchaf – 2x anheddau cytiau caeedig y Brydain Rufeinig – Deiniolen SH57376420 / SH57406416

Cae Coch – cytiau crynion caeedig Oes yr Haearn / Brydain Rufeinig – Brynrefail SH559634

Cae Corniog – gwersyll hynafol Oes yr Efydd diweddarach – (ger Dinas Mawr) Penisarwaun SH555636

Cae Dicwm – anhedda caeedig (olion anhedda cytiau caeedig) Penisarwaun SH54856412

Waen Rythallt – anhedda cytiau crynion y Brydain Rufeinig – (ddim yn cynnwys yr olion adeilad cerrig) – Penisarwaun SH54326407

Tan y Coed – clwstwr cytiau Canoloesol cynharach y Brydain Rufeinig – (ger Pont Rhythallt) Penisarwaun SH550636

Pen y Groes – anheddau cytiau caeedig Romano – (ger Dinas Dinorwig) Llanddeiniolen SH548650

Cae Bach, Pentref Hynafol Glascoed – anheddau cytiau caeedig – (ger Dinas Dinorwig) Llanddeiniolen SH547645

Cae Metta – anheddau cytiau caeedig y Brydain Rufeinig (preswylwyr o Dinas Dinorwig) – Llanddeiniolen SH536650

Cefn Mawr – cytiau crynion y Brydain Rufeinig – Bethel SH53336524

Rhyd y Galen – 2 cytiau crynion – (gerAden) Bethel – SH51436436 / SH51736455

Ty Mawr (A) – cytiau crynion caeedig – (ger Gors Bach) Llanddeiniolen SH551666

Ty Mawr (B) – anhedda gaeedig (cyfnod anhysbys)– (ger Gors Bach) Llanddeiniolen SH552667

Llanrug a Llanberis

Mur y Moch – clwstwr cytiau caeedig Oes yr Haearn / y Brydain Rufeinig – Llanrug SH553617

Pen y Bwlch (ger Mur y Moch), Clegyr – anheddau clwstwr cytiau Oes yr Haearn – Llanrug SH551615

Gallt y Celyn, Clegyr – anheddau cytiau hynafol – Llanrug SH552614

Parc y Gleision, Cefn Du – cytiau crynion Oes yr Haearn / y Brydain Rufeinig – Llanrug SH547616

Carreglefain, Cefn Du – cytiau crynion Oes yr Haearn / y Brydain Rufeinig – Llanrug SH541616

Ffridd Glyn – cytiau crynion Oes yr Haearn – Llanberis SH56016017

Ty Mawn – cytiau crynion Oes yr Haearn – Llanberis SH57135912

Yr Aelgarth – cytiau crynion Oes yr Haearn – Llanberis SH56935867

Ceunant Bach – cytiau crynion Oes yr Haearn / y Brydain Rufeinig – Llanberis SH57675878

Caernarfon & Llanwnda

Rhyd Menai – anheddau cytiau crynion caeedig – Caernarfon SH49806493

Coed Glan yr Afon – cytiau crynion caeedig y Brydain Rufeinig – (ger) Bontnewydd SH50325953

Ty Uchaf – anhedda y Brydain Rufeinig – Saron, Llanwnda SH46415919

Rhedynog Felen – clwstwr cytiau caeedig Oes yr Haearn – Llanwnda SH464578

Bedd Gwernan – amddiffynfa gaeedigOes yr Haearn (o bosib) – Llandwrog SH45564

Rhostryfan, Rhosgafan a Waunfawr

Bodgarad – anhedda gaeedig hynafol Oes yr Efydd diweddarach – Rhostryfan SH502585

Hafotty Newydd – clwstwr cytiau caeedig Oes yr Efydd diweddarach – Rhostryfan SH497571

Hadfoty Wernlas – efallai yn anheddau y Brydain Rufeinig – Rhostryfan SH500582

Hafodty Wernlas (ger ffermdy) – anhedda clwstwr cytiau gyda systemau gaeau Brydain-Rufeinig – Rhostryfan SH501583

Coed y Brain – clwstwr cytiau Oes yr Haearn / y Brydain Rufeinig – Rhostryfan SH493572

Cae’rodyn (A) – cytiau crynion, efallai o’r Oes yr Efydd diweddarach – Rhostryfan SH497572

Cae’rodyn (B) – cytiau crynion y Brydain Rufeinig – Rhostryfan SH495573

Caeau Fferm Gaerwen – 3 anheddau gerllaw –

– Fferm Gaerwen (A) – Ahehdda Caeedig (cyfnod anhysbys, Oes yr Haearn o bosib) – Rhosgadfan SH50215770

– Fferm Gaerwen (B) – Tyddyn Caeedig – Oes yr Haearn diweddarach at Canoloesol – Rhosgadfan SH50375791

– Fferm Gaerwen (C) – Tai Crynion – clwstwr cytiau caeedig Oes yr Haearn (3 tai crynion) – Rhosgadfan SH50505799

Cae’r Sais – cytiau crynion Oes yr Haearn – Rhostryfan SH500572

Penyffridd, Rhosgadfan

Penyffridd (A) – anhedda tai crynion y Brydain Rufeinig – Rhosgadfan SH50125691

Penyffridd (B) – cytiau crynion y Brydain Rufeinig (3 tai) – Rhosgadfan SH50185675

Penyffridd / Tan y Rhiw – clwstwr cytiau caeedig y Brydain Rufeinig a Chanoloesol cynnar – Rhosgadfan SH50175659

Cytiau Crynion Pen y Bryn – Rhosgadfan (ger y golygfa)

Pen y Bryn (A) – cytiau crynion caeedig (4 cytiau) pedrochr caeedig – Oes yr Haearn / cyfnod Rhufeinig – Rhosgadfan SH51115842

Pen y Bryn (B) – 2 cytiau crynion – Oes yr Haearn / cyfnod Rhufeinig – Rhosgadfan SH510258382

Pen y Bryn (C) – anhedda cytiau crynion a cytiau hirion gyda systemau gaeau – Oes yr Haearn /cyfnod Rhufeinig – Rhosgadfan SH51085854

Erw – anheddau cytiau crynion caeedig – Rhosgadfan SH50685898

Bryn Mair – cytiau crynion Oes yr Haearn – Waunfawr SH515588

Llwyn Bedw – cytiau crynion caeedig Oes yr Efydd diweddarach – Waunfawr SH52835822

Dyffryn Nantlle

Drws y Coed – anhedda Oes yr Haearn / y Brydain Rufeinig – (ger) Dyffryn Nantlle SH546536

Gelli Ffrydiau (A) – cytiau crynion a anheddau y Brydain Rufeinig (olion) – Nantlle SH521537

Gelli Ffrydiau (B) – (olion) cytiau crynion Oes yr Haearn gyda systemau gaeau – Nantlle SH523539

Geulan – cytiau crynion Oes yr Haearn – Nantlle SH51995390

ger Geulan – 2 cytiau crynion – Nantlle SH52115400

anheddau Caeronwy Uchaf (Nantlle)

Caeronwy Uchaf (A) – anhedda gaeedig y Brydain Rufeinig – Nantlle SH52145437

Caeronwy Uchaf (B) – cytiau caeedig Oes yr Haearn – Nantlle SH52075412

Caeronwy Uchaf (C) – cytiau crynion Oes yr Haearn – Nantlle SH51965403

Bryn Rhedyn (Ysgubor) – 2 cytiau crynion Oes yr Haearn – Y Fron SH51255450

Gwyndy – cytiau crynion caeedigOes yr Haearn a’r Brydain Rufeinig – Carmel SH48915486

Pen Llwyn – clwstwr cytiau Oes yr Haearn a’r Brydain Rufeinig – (ger Cilgwyn) Carmel SH48525447

Pen Hafodlas – cytiau crynion caeedig a anheddau Oes yr Efydd ddiweddarach – Talysarn SH49135368

Llwyn Du – anheddau crynion caeedig (wedi gorchuddio) – Penygroes SH47945397

Tyddyn Bach – anhedda gaeedig y Brydain Rufeinig – Penygroes SH47685407

Penbryn Mawr – anheddau cylch cytiau amgaeedig is-gylchol Oes yr Haearn diweddarach / Oes Rufeinig – (ger Glynllifon) Penygroes SH46155390

Eithiniog – anheddau wledig hynafol Canoloesol (olion cytiau hir wedi’i ddinistrio) – (ger Glynllifon) Penygroes SH45885318

Llwyn y Cogau – anheddau y Brydain Rufeinig (clawdd pridd) – Glynllifon, Groeslon SH46525509

Plas Newydd – amddiffynfa (caer) Oes yr Haearn (heb ei archwilio) – Glynllifon, Pontllyfni SH45075419

Bryngwydion – amddiffynfa gaeedig Oes yr Haearn (o bosib / clawdd pridd)– Pontllyfni SH44105342

Graeanog I – anheddau Oes yr Haearn / Rufeinig – Llanllyfni SH45804938

Graeanog II – anheddau cytiau crynion y Brydain Rufeinig – Llanllyfni SH45504945

Anheddau Caerau – Llanllyfni

Caerau I – anheddau cytiau crynion y Brydain Rufeinig – ger Nazareth, Llanllyfni SH46904892

Caerau II – anheddau cytiau crynion y Brydain Rufeinig – ger Nazareth, Llanllyfni SH46954884

Bryn Hyfryd (Caerau) – anheddau cytiau crynion y Brydain Rufeinig gyda systemau gaeau – ger Nazareth, Llanllyfni SH47054905

Bryn Ffynnon (Caerau) – anheddau cytiau crynion Oes yr haearn / y Brydain Rufeinig – ger Nazareth, Llanllyfni SH47134903

Pengwatadnant (Caerau) – cytiau crynion cylchog-caeedig Oes yr haearn – ger Nazareth, Llanllyfni SH47304866

Cwm Bran I (Caerau) – anheddau clwstwr cytiau Oes yr Haearn diweddarach / y Brydain Rufeinig – ger Nazareth, Llanllyfni SH47214827

Cwm Bran II (Caerau) – cytiau crynion Oes yr haearn / y Brydain Rufeinig – ger Nazareth, Llanllyfni SH47234819

Cwm Bran III (Caerau) – anheddau cytiau crynion caeedig Oes yr haearn / y Brydain Rufeinig – ger Nazareth, Llanllyfni SH47294815

LLystyn Uchaf – anheddau cytiau crynion caeedig y Brydain Rufeinig – Bryncir SH48714450

Ynys Môn

Mynydd y Twr – (Cytiau’r Gwyddelod Mynydd Caergybi) – anheddau clwstwr cytiau crynion cyn-hanesyddol – Caergybi SH211820

Ty Mawr (Cytiau’r Gwyddelod Mynydd Caergybi) – clwstwr cytiau Oes yr Haearn – Caergybi SH213821

Capel Llochwydd – clwstwr cytiau caeedig Oes yr Haearn – Trearddur SH214828

Porth Dafarch (Cytiau’r Gwyddelod) – anheddau clwstwr cytiau Oes yr Haearn (aml gyfnod) – Trearddur SH233800

Hafod yr Rhos (Cytiau’r Gwyddelod) – anheddau cytiau crynion –Trearddur SH22958096

Tre-Arddur – clwstwr cytiau caeedig Oes yr Haearn cynnar – Trearddur SH26277988 (disgwyl delwedd)

Ynys Leurad (Cytiau Gwyddelod) – cytiau crynion Oes yr Haearn – Y Fali SH27647889 (disgwyl delwedd)

Castellor – anheddau cytiau hynafol – Bryngwran SH33637634 (disgwyl delwedd)

Din Lligwy – anheddau amddiffynnol Oes yr Haearn / y Brydain Rufeinig – Moelfre SH495862

Parc Salmon – clwstwr cytiau (efallai cyfnod diweddarach) – ger Din Lligwy, Moelfre SH49978615

Glan’r Afon – cytiau crynion – (gyda tŷ crwn cyfnod diweddarach) – Llangallo, Moelfre SH50088547 (disgwyl delwedd)

Bwlch y Dafarn – anheddau cytiau caeedig (aml gyfnod) – Moelfre SH49288566 (disgwyl delwedd)

Mynydd Bodafon – clwstwr cytiau caeedig y Brydain Rufeinig – Moelfre SH47078499 / SH47108508 (disgwyl delwedd)

Cae Marh – clwstwr cytiau (gyda tŷ crwn cyfnod diweddarach) – Marianglas, Moelfre SH50158465 (disgwyl delwedd)

Caerhoslligwy – clwstwr cytiau caeedig – Benllech SH489851 (disgwyl delwedd)

Coed y Glyn / Bwlch – clwstwr cytiau caeedig (cyflwr gwael yn y coed) – Benllech SH512816 (disgwyl delwedd)

Pant y Saer (Cytiau Gwyddelod) – clwstwr cytiau caeedig Oes yr Haearn / y Brydain Rufeinig – Benllech SH513824

Mariandyrys – anheddau cytiau caeedig (aml gyfnod) – Llanddona SH59668123

Buarth Cyttir – cytiau crynion – Llanddona SH57347955 (disgwyl delwedd)

Pentre Felin – clwstwr cytiau y Brydain Rufeinig – Glan yr Afon, Llangoed SH611807

Parciau Penmon – anhedda clwstwr cytiau Oes yr Haearn gyda systemau gaeau – Penmon SH627810

Parciau Penmon (gogledd) – anhedda clwstwr cytiau – Penmon SH629811

Parciau Penmon (gorllewin) – anheddau cytiau crynion gyda systemau gaeau Oes yr Haearn / Brydain Rufeinig – Penmon SH625803

Tyddyn Sadler – clwstwr cytiau caeedig – Llangristiolus SH41127373

Pont Sarn-Las – anheddau cytiau crynion hynafol – (ger) Brynsiencyn SH471678

Mae rhai ardaloedd ar dir preifat ag efallai y bydd angen caniatâd cyn crwydro.

Mae yna lwybrau cyhoeddus ar gael ac yn arwain i’r rhan fwyaf o lefydd.

Rhaid bob amser gymryd gofal, gan ei fod yn anodd cyrraedd rhai lleoliadau oherwydd y bryniau a’r llethrau, sydd yn arwain i ffwrdd o gyfeiriad y llwybrau.